Higiena w gabinecie medycyny estetycznej

Wybierając się do lekarza, kosmetyczki czy stomatologa, klienci często zastanawiają się czy gabinety spełniają wszelkie wymagania formalno-prawne, gdyż chcą być pewni, że będą bezpieczni i nic im się nie stanie zarówno w trakcie zabiegów upiększających, jak i po ich wykonaniu. Nikt przecież nie chce znaleźć się w gabinecie „grozy”, pośród niekompetentnych osób oraz brudnego otoczenia.

17 lutego ukazało się rozporządzenie ministra zdrowia (Na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy z 6 września 2001r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach [Dz. U. Nr 126, poz.1384 oraz z 2003r. nr 45, poz 391 i nr 199, poz.1938]) dotyczące szczegółowych wymagań sanitarnych, jakimi powinny kierować się placówki oraz sposobów postępowania w celu zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom. Do placówek o których mowa w ustawie zaliczamy: gabinety lekarskie, stomatologiczne, salony kosmetyczne, fryzjerskie, tatuażu oraz odnowy biologicznej.

Nie każdy i może otworzyć gabinet medycyny estetycznej i nie w dowolnym miejscu . Istnieją konkretne przepisy formalno-prawne, które trzeba spełnić, aby móc legalnie prowadzić biznes. Wszystkie wymogi zostały przedstawione w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej oraz w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 roku w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Akty te regulują w sposób jednoznaczny zasady prowadzenia oraz wymogi sanitarne dla działalności leczniczej. Działalność gospodarcza gabinetu medycyny estetycznej powinna być zarejestrowana w urzędzie gminy lub urzędzie miasta. Przed uruchomieniem gabinetu konieczne będzie także odebranie pozytywnej opinii Sanepidu o lokalu wynajętym lub kupionym na potrzeby prowadzenia gabinetu medycyny estetycznej.

Wymagania w przypadku gabinetu medycyny estetycznej są szczególnie ważne, ponieważ świadczy się w nim usługi o charakterze zabiegowym, a bardzo duża ilość zabiegów związana jest z naruszeniem ciągłości tkanek. Wymagania i przepisy mają przede wszystkim zapewnić bezpieczeństwo pracownikom i klientom gabinetu. Należy dostosować miejsce tak, by podczas przeprowadzania zabiegów nie dochodziło do ryzyka powikłań. Główny dokument, na którym swoją działalność opierają właściciele salonów urody to Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej. Ów dokument wielokrotnie wspomina o postępowaniu z narzędziami powodującymi naruszanie ciągłości tkanek. Szczegółowe wymagania higieniczne, jakie musi spełniać każdy gabinet odszukamy we wspomnianym na początku rozporządzeniu.

Pewna Łodzianka, Pani Anna chciała pięknie wyglądać na rodzinnym zjeździe w Warszawie. W łódzkim centrum medycyny estetycznej za polecony przez lekarkę zabieg zwany nićmi hialuronowymi zapłaciła 1800 zł. Następne trzy tygodnie spędziła na działce ponieważ wstydziła się komukolwiek pokazać. Wspomniany wyżej zabieg polegał na wstrzyknięciu stężonego kwasu hialuronowego wzdłuż określonych linii na twarzy. Niestety nie zostały zachowane podstawowe zasady higieny wobec czego zmarszczki zostały, a twarz była posiniaczona, obrzęknięta i z widocznym stanem zapalnym w miejscach iniekcji. Skóra zrobiła się fioletowa, a następnie zielona. Z prawej strony, poniżej kącika ust zrobił się zwis, jakby cała podana substancja spłynęła w jedno miejsce. Skutki nie stosowania zasad higieny mogą okazać się bardzo niebezpieczne, nierzadko zagrażające zdrowiu i  życiu pacjenta.

Należy pamiętać o bardzo niebezpiecznych zagrożeniach do których należą czynniki biologiczne tj. bakterie, wirusy, grzyby chorobotwórcze. Są to realne sytuacje mające miejsce w wielu gabinetach, ze strony zarówno personelu jak i klientów. W gabinecie kosmetycznym istnieje zagrożenie zakażeniem takimi drobnoustrojami jak: wirus zapalenia wątroby typu B i C, wirus HIV, HPV, wirusami przenoszonymi drogą kropelkową np. przeziębienia. Są również bakterie: gronkowiec złocisty, gronkowce hemolizujące, paciorkowce, a nawet prątki gruźlicy. Zakażenia trudne do wyleczenia wywołują również grzyby: drożdżaki, ale także grzyby wywołujące choroby skóry owłosionej i nieowłosionej z rodziny Pityrosporum.

Pisząc o higienie w gabinecie warto na dłużej zatrzymać się przy problemie dezynfekcji i sterylizacji narzędzi. Pamiętajmy, że wszystkie urządzenia nie naruszające ciągłości tkanek należy myć i dezynfekować, z kolei urządzenia które naruszają ciągłość tkanek powinniśmy dezynfekować, myć i sterylizować. Jeśli gabinet nie ma wystarczających środków na zakup własnego urządzenia, można zlecić sterylizację zewnętrznej firmie lub w miarę możliwości stosować urządzenia i końcówki jednorazowe. Autoklaw jest najlepszą i najpewniejszą metodą sterylizacji. Najważniejszym kryterium przy wyborze sprzętu jest ilość i rodzaj narzędzi, jakie zamierzamy sterylizować. Niedopuszczalne jest np. sterylizowanie wsadów typu A w autoklawie klasy N. Najczęściej na rynku pojawiają się urządzenia o pojemności komory od 5 do 25 litrów, sklasyfikowane jako N, S, lub B. Poszczególne klasy, informują o tym, jaki rodzaj narzędzi może być sterylizowany w danym autoklawie, dlatego obsługa takiej maszyny nie jest trudna. Każde narzędzie po sterylizacji powinno być zamykane w szczelnych opakowaniach i podpisywane odpowiednią datą ważności, a opakowania powinny być otwierane przy kliencie.

Kolejną rzeczą, o której należy pamiętać jest stosowaniu maseczek i rękawiczek jednorazowych oraz odpowiednie postępowanie z odpadami medycznymi, które większość gabinetów wytwarza. Warto podpisywać umowy z wyspecjalizowanymi ośrodkami, szczególnie gdy mamy do czynienia z materiałem biologicznym. W placówkach tych utylizacja jest najbardziej skuteczna. Dodatkowo o czym trzeba pamiętać to to, iż raz do roku jesteśmy zobowiązani składać raport dotyczący utylizacji takich odpadów co najczęściej jest zlecane firmie zewnętrznej z którą współpracujemy  tym zakresie.

Dezynfekcja czy sterylizacja?

Podstawową różnicą między tymi pojęciami jest to, że w wyniku dezynfekcji zniszczone zostają wegetatywne formy drobnoustrojów chorobotwórczych, bakterii, prątków, grzybów i wirusów. Natomiast podczas procesu sterylizacji niszczone są wszystkie mikroorganizmy znajdujące się w lub na danym przedmiocie, również formy przetrwalnikowe bakterii. Czynniki sterylizacyjne wywołują w komórkach zmiany polegające na koagulacji, denaturacji i utlenieniu substancji białkowych. Są to zmiany nieodwracalne i przyczyniają się do zniszczenia komórki. Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy. Natomiast dezynfekowanie narzędzi bezpośrednio po zabiegu zapobiega niekontrolowanemu rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów chorobotwórczych. W tym celu umieszcza się instrumenty w roztworach dezynfekujących. Dezynfekcję lub sterylizację możemy wykonać środkami fizycznymi lub chemicznymi. Do fizycznych zaliczamy: wysoką temperaturę (sterylizator kulkowy), gorące powietrze i nasyconą parę wodną w autoklawie.

Do niszczenia drobnoustrojów metodą chemiczną używa się takich preparatów jak tlenek etylenu, aldehydy, alkohole i związki fenoli. Preparaty te wlewamy do specjalnych wanienek do dezynfekcji. Przed tym procesem jednak należy narzędzia dokładnie umyć odpowiednimi środkami myjącymi (kilkakrotne mycie poprawia efektywność sterylizacji). W wyniku sterylizacji otrzymywany jest materiał teoretycznie wolny od zdolnych do życia drobnoustrojów. W praktyce materiał taki definiowany jest jako ten, dla którego prawdopodobieństwo niesterylności wynosi 1:1000000.

Pierwsze zasady sterylizacji zostały odkryte przez Ludwika Pasteura (stąd nazwa procesu), natomiast od roku 1890 nastąpił przełom w walce z zakażeniami. Zaczęto wówczas wykonywać pierwsze sterylizacje za pomocą pary wodnej i gotowania. Do współczesnych metod sterylizacji zaliczamy:

Wyżarzanie lub spalanie

• wyżarzanie stosowane jest w przypadku drobnych przedmiotów, np. używanych do wykonywania posiewów mikrobiologicznych i polega na działaniu płomienia palnika na metalową część tego wyrobu w celu usunięcia drobnoustrojów.
• spalanie może być używane do całkowitego zniszczenia skażonego materiału, np. odpadów szpitalnych. Jednak ze względów sanitarnych i ekologicznych zastosowanie znajdują alternatywne dla spalania metody unieszkodliwiania odpadów medycznych.

Sterylizacja suchym, gorącym powietrzem  

Przeprowadza się ją w sterylizatorach z wymuszonym obiegiem powietrza lub bez wymuszonego obiegu, stosując temp. 160-180^°C i utrzymywać ją przez okres od kilkunastu minut do dwóch godzin. Warunki tego rodzaju sterylizacji zależą głównie od wyjaławianego materiału i jego wytrzymałości termicznej. Nie można tutaj wyjaławiać gumy, wyrobów włókienniczych, płynów czy materiałów opatrunkowych. Materiał poddawany sterylizacji powinien być suchy, czysty i zabezpieczony przed powtórnym skażeniem za pomocą odpowiedniej folii. Metoda ta jest dość długotrwała i nie ekonomiczna. Charakteryzuje się powolną dyfuzją i penetracją ciepła oraz znacznymi różnicami temperatur między poszczególnymi punktami wewnątrz komory. W wielu krajach metoda ta została wycofana z użycia przy wyjaławianiu narzędzi, w Polsce wciąż stosuje się ją do sterylizacji szkła laboratoryjnego.

Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem

Wyjaławianie parą wodną prowadzi się w autoklawach wyposażonych w przyrządy do pomiaru temperatury i ciśnienia oraz elementy zabezpieczające w postaci zaworów.
Ta metoda może być stosowana do sterylizacji bielizny, materiałów opatrunkowych, narzędzi, materiałów gumowych, wody czy roztworów substancji nie rozkładających się w temperaturze sterylizacji. W przypadku sterylizacji w hermetycznie zamkniętych pojemnikach wytwarza się nadciśnienie, którego wielkość zależy od stopnia wypełnienia. Należy więc pamiętać, by był on wypełniony w nie więcej niż 85%, gdyż może nastąpić rozerwanie pojemnika, gdy roztwór zajmuje ponad 90% pojemności. Należy również strzec się przed wyjmowaniem zawartości autoklawu tuż po jego otwarciu, kiedy jeszcze temperatury płynu i komory urządzenia nie są wyrównane.
Jest to metoda niezawodna, tania, szybka i bezpieczna dla ludzi i środowiska.

Sączenie

Polega na fizycznym usuwaniu drobnoustrojów z gazu lub roztworu poprzez zatrzymanie ich na jałowym sączku nitrocelulozowym. Sączki to cienkie błony o grubości 7-140 μm w kształcie krążków lub arkuszy. W przypadku zastosowania sączków o średnicy porów 0,22 μm możliwe jest usunięcie z roztworu grzybów, pierwotniaków, bakterii wraz z przetrwalnikami oraz wirusów, natomiast o średnicy 0,45 μm – jedynie części bakterii oraz zanieczyszczeń mechanicznych.
Ten rodzaj sterylizacji stosowany jest, gdy roztworu nie można wyjałowić termicznie, np. w przypadku roztworów zawierających substancje biologiczne tj. witaminy czy enzymy a także w jałowej recepturze aptecznej.

Sterylizacja promieniami

– promieniowanie UV – polega na naświetlaniu materiału promieniowaniem o długości fal 210-328 nm (najbardziej aktywne jest to o długości fali 254nm) emitowanym przez lampy rtęciowe. Zmienia ono strukturę kwasów nukleinowych, dlatego działa głównie na formy wegetatywne. Jest szkodliwe dla ludzi, stosuje się go do jałowienia powietrza i powierzchni, gdyż absorbowane jest jedynie przez szkło i tworzywa sztuczne.

– promieniowanie jonizujące – jego źródłem mogą być izotopy emitujące promieniowanie gamma, zazwyczaj stosowany się izotop kobaltu ⁶⁰Co. Metodę stosuje się do sterylizacji materiałów termolabilnych – wyrobów medycznych jednorazowego użytku, produktów leczniczych, kosmetyków oraz materiałów transplantacyjnych.

Sterylizacja gazami

– tlenek etylenu – czynnik silnie bakteriobójczy (działa też na przetrwalniki) i wirusobójczy, mający zdolność przenikania i wnikania w głąb tworzywa. Działanie swoje wykazuje już przy stężeniu 400-1000 mg, przy wilgotności względnej 30-60% i temp. 50-60^°C. Do sterylizacji używany jest czysty tlenek etylenu lub jego mieszanina z dwutlenkiem węgla (1:9), a sam proces prowadzi się w komorze gazoszczelnej. Tlenkiem etylenu wyjaławiane są materiały i sprzęt medyczny z tworzyw sztucznych, które mogłyby odkształcać się po wpływem temperatury, np. cewniki. Do przeprowadzenia procesu niezbędne jest specjalne pomieszczenie z odpowiednim systemem wentylacji.

– formaldehyd – wykazuje działanie jedynie powierzchniowo, dlatego należy go doprowadzić do stanu gazowego, by mógł dotrzeć do skomplikowanych powierzchni czy wąskich świateł. Odbywa się to poprzez wielokrotną zmianę ciśnienia podczas samego procesu sterylizacji. Najpierw wytwarzana jest próżnia wstępna w sposób pulsacyjny, a następnie komora jest „przepłukiwana” wielokrotnymi pulsami pary: dostarczany jest formaldehyd, komora utrzymywana jest w warunkach próżniowych – gaz penetruje załadunek. Następują kilkukrotne pulsacje pary i formaldehydu. Zmiany ciśnienia zapewniają penetrację gazu w głąb sprzętu. Pod koniec etapu formaldehyd jest wypłukiwany parą wodną i suszony jałowym powietrzem. Proces przebiega w warunkach podciśnienia a czynnikami sterylizującymi są formaldehyd i para wodna o niskiej temperaturze.

Sterylizacja roztworami środków chemicznych

– aldehyd glutarowy – stosowany do niszczenia bakterii, wirusów i grzybów. Najczęściej stosowany jest roztwór 2% o pH 7,5-8,5 z dodatkiem 0,3% wodorowęglanu sodu w czasie 3h. Używany jest do wyjaławiania narzędzi chirurgicznych wysokiego stopnia i endoskopów o szerokim spectrum działania

– kwas nadoctowy – w stężeniu 0,1-0,5% jest silnie utleniający, toksyczny i reaktywny. Sam proces sterylizacji jest krótki, tani i bezpieczny, ograniczenia wynikają jedynie z wielkości i geometrii przedmiotu, który musi być cały zanurzony w roztworze.

Dezynfekcja skóry oraz powierzchni

Do najważniejszych produktów zapewniających higienę i bezpieczeństwo pracy w gabinetach medycyny estetycznej należą: preparaty do dezynfekcji skóry np. Skinsept Pur, środki do higieny małych i dużych powierzchni: Incidin Liquid Spray 650ml czy Laudamonium. Bardzo ważnym środkiem jest Sekudrill, stosowany do higieny narzędzi.

W Polsce dopuszcza się stosowanie dowolnych, dopuszczonych do obrotu przez Państwowy Zakład Higieny preparatów dezynfekcyjnych, które dzielą się na:

– Środki do dezynfekcji powierzchni (brodziki do moczenia stóp, miseczki, podłogi, ściany, zlewy, blaty itd.). Są to zazwyczaj preparaty gotowanego użytku w sprayu. Dostępne są również chusteczki dezynfekcyjne alkoholowe lub bezalkoholowe. Wykorzystywane są zwykle do dezynfekcji powierzchni sprzętu. Małe powierzchnie, a szczególnie tzw. powierzchnie trudno dostępne najlepiej jest dezynfekować alkoholowym preparatem w aerozolu – zapewnia doskonałą penetrację i odparowuje bez śladu. Przy stosowaniu preparatów alkoholowych należy zwrócić jednak uwagę na dwa fakty:  alkohole nie posiadają właściwości myjących i w związku z tym mogą być stosowane tylko na czyste, uprzednio umyte powierzchnie;  niektóre tworzywa sztuczne (np. akryl, pleksi) są wrażliwe na działanie alkoholi i mogą pod ich wpływem ulec zniszczeniu.

– Środki do dezynfekcji rąk i skóry ( mydła odkażające, toniki, roztwory alkoholowe itp.). W tym celu przede wszystkim stosuje się alkoholowe środki dezynfekcyjne. Uwaga – takie preparaty – zgodnie z obecnym prawodawstwem powinny być zarejestrowane jako produkty lecznicze, procesem dezynfekcji skóry nie można nazwać czynności związanych z wykorzystaniem np. alkoholowych kosmetyków.

– Środki do dezynfekcji narzędzi (instrumentów) przez zanurzenie. Są to zwykle skoncentrowane preparaty, które rozcieńcza się z wodą. Bezpośrednio po użyciu narzędzia zanurza się całkowicie w roztworze. Dezynfekcję przeprowadza się w atestowanych, specjalnie do tego przeznaczonych, zamykanych (przykrywanych) wannach dezynfekcyjnych. Po upływie określonego czasu wyjmuje się narzędzia z roztworu i płucze pod bieżącą wodą, a następnie osusza. Taka dezynfekcja narzędzi (w wannach dezynfekcyjnych) nazywana jest dezynfekcją ręczną. Natomiast  można dezynfekować narzędzia przy użyciu tych środków w tzw. myjce (wannie) ultradźwiękowej. Ultradźwięki docierają do trudnodostępnych miejsc, wytwarzając  w cieczy myjącej fale ciśnieniowe, które odrywają zanieczyszczenia od podłoża. Mycie za pomocą ultradźwięków zapewnia szybkie i skuteczne czyszczenie takich urządzeń jak głowice diamentowe do mikrodermabrazji, skomplikowane narzędzia kosmetyczne.   Po zakończeniu zabiegu, narzędzia  należy włożyć do  środka dezynfekcyjnego, zamknąć szczelnie, wpisać datę i dezynfekować w określonym przez producenta czasie. Warunkiem skutecznej dezynfekcji jest całkowite zanurzenie przedmiotów w roztworze.

Dla większości z nas te zagrożenia są abstrakcyjnym światem, ale niestety to dotyczy każdego korzystającego z usług kosmetycznych oraz osób wykonujących zabiegi. Zbagatelizowanie procedur bezpieczeństwa i higieny pracy, może stworzyć realne zagrożenie życia osób, które nam zaufały. Oprócz utraty klienta i środków finansowych może się to skończyć ostatecznie tzn utratą możliwości dalszego wykonywania zabiegów a nawet zawodu. Zawód kosmetyczki czy kosmetologia powinien budzić zaufanie i poczucie bezpieczeństwa.

W dzisiejszych czasach gabinet kosmetyczny, kosmetologiczny czy medycyny estetycznej wyobrażamy sobie jako czystą przestrzeń, w której dominować powinno wyczucie estetyki i piękna. Ale przede wszystkim powinno to być miejsce sterylnie czyste, w którym nie powinniśmy się bać o nasze zdrowie. Bezpiecznie powinni się czuć nie tylko klienci, pacjenci ale i personel danej placówki.